شروط تقلید
س ٩ : آیا تقلید از مجتهدی که متصدی مقام مرجعیت نبوده و رساله عملیه هم ندارد، جایز است؟
در صحت تقلید از مجتهد جامع الشرایط، تصدی مرجعیت یا داشتن رساله عملیه شرط نیست، لذا اگر برای مکلفی که قصد تقلید از او را دارد، ثابت شود که وی مجتهد جامع الشرایط است، تقلید اشکال ندارد.
س ١٠ : آیا تقلید از کسی که در یکی از ابواب فقه مثل نماز و روزه به درجه اجتهاد رسیده، جایز است؟
فتوای مجتهد متجزّی که تنها در برخی ابواب فقهی دارای فتوا و نظر اجتهادی است برای خودش حجت است، ولی جواز تقلید دیگران از او محل اشکال است؛ اگر چه جواز آن بعید نیست.
س ١١ : آیا تقلید از علمای کشورهای دیگر که دسترسی به آنان امکان ندارد، جایز است؟
ج: در تقلید از مجتهد جام عالشرائط شرط نیست که مجتهد اهل کشور مکلّف و یا ساکن در محل سکونت او باشد.
س ١٢ : آیا عدالت معتبر در مجتهد و مرجع تقلید با عدالت معتبر در امام جماعت از حیث شدت و ضعف تفاوت دارد؟
ج : با توجه به حسّاسیّت و اهمیت منصب مرجعیت در فتوا، بنا بر احتیاط واجب، شرط است که مجتهدِ مرجع تقلید علاوه بر عدالت، قدرت تسلّط بر نفس سرکش را داشته و حرص به دنیا نداشته باشد.
س ١٣ : این که گفته می شود باید از مجتهدی تقلید نمود که عادل باشد، مقصود از عادل چه کسی است؟
ج: عادل کسی است که پرهیزگاری او به حدی رسیده باشد که از روی عمد مرتکب گناه نشود
س ١۴ : آیا اطلاع از اوضاع زمان و مکان از شرایط اجتهاد است؟
ج: ممکن است این شرط در بعضی از مسائل دخیل باشد. مرجع تقلید باید علاوه بر علم به احکام عبادات و معاملات، « قدس سره »
س ١۵ : بنا بر نظر حضرت امام راحل نسبت به همه امور سیاسی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و رهبری، عالم و آگاه باشد. ما در گذشته مقلّد حضرت امام بودیم، بعد از رحلت ایشان با راهنمائی تعدادی از علما و تشخیص خودمان لازم دانستیم به جنابعالی رجوع نموده و از شما تقلید کنیم تا بین مرجعیت و رهبری جمع کرده باشیم، نظر شما در این مورد چیست؟
ج: شرایط صلاحیت مرجعیت تقلید، در تحریر الوسیله و رسال ههای دیگر به تفصیل ذکر شده است، و تشخیص فرد شایسته تقلید موکول به نظر خود مکلّف است.
س ١۶ : آیا در تقلید، اعلمّیت مرجع شرط است یا خیر؟ معیار و ملاک اعلمیّت چیست؟
ج: در مسائلی که فتوای اعلم با فتوای غیر اعلم اختلاف دارد، احتیاط آن است که از اعلم تقلید کند و ملاک اعلمیت این است که آن مرجع نسبت به سایر مراجع قدرت بیشتری بر شناخت حکم الهی داشته باشد و بهتر بتوانداحکام شرعیه را از أدلّه استنباط کند و همچنین نسبت به اوضاع زمان خود به مقداری که در تشخیص موضوعات احکام و ابراز نظر فقهی مؤثر است، آگاه تر باشد.
س ١٧ : آیا تقلید کسی که از جهت احتمال عدم وجود شرایط معتبر تقلید در مجتهد اعلم، از مجتهد غیر اعلم تقلید
کرده است، محکوم به بطلان است؟
ج: بنابر احتیاط، تقلید از غیر اعلم در مسائل مورد اختلاف، به مجرد احتمال عدم وجود شرایط معتبر در اعلم،
جایز نیست.
س ١٨ : اگر ثابت شود که تعدادی از علما در بعضی از مسائل اعلم هستند، یعنی هر کدام از آنان در مسأله
معینی اعلم باشند، آیا تقلید از هر یک از آنان جایز است؟
ج: تبعیض در تقلید اشکال ندارد و اگر اعلمیّت هر یک از آنان در مسائلی که مکلف بنا دارد در آن مسائل از
او تقلید کند محرز شود، بنا بر احتیاط، تبعیض در تقلید در صورت اختلاف فتوا در مسائل مورد نیاز مقلّد، واجب
است.
س ١٩ : آیا با وجود اعلم، تقلید از غیر اعلم جایز است؟
ج: در مسائلی که فتوای غیر اعلم مخالفِ فتوای اعلم نباشد، رجوع به غیر اعلم اشکال ندارد.
س ٢٠ : نظر جنابعالی در اشتراط اعلمیت مرجع تقلید چیست و دلیل آن کدام است؟
ج : در صورت تعدد فقهای جامع الشرایط و اختلاف آنان در فتوا، بنا بر احتیاط واجب، مکلّف باید از اعلم تقلید
نماید، مگر آنکه احراز شود که فتوای وی مخالف احتیاط است و فتوای غیر اعلم موافق با احتیا ط . و دلیل وجوب
تقلید از اعلم بنای عقلاء و حکم عقل است، زیرا که اعتبار فتوای اعلم برای مقلد یقینی و اعتبار قول غیر اعلم
احتمالی است.
س ٢١ : از چه کسی باید تقلید کنیم؟
ج: از مجتهدی که جامع شرایطِ فتوا و مرجعیت است، و بنابر احتیاط باید اعلم هم باشد.
س ٢٢ : آیا تقلید ابتدائی از میّت جایز است؟
ج: در تقلید ابتدائی، احتیاط در تقلید از مجتهد زنده و اعلم نباید ترک شود.
س ٢٣ : آیا تقلید ابتدائی از مجتهد میّت، متوقف بر تقلید از مجتهد زنده است؟
ج: تقلید ابتدائی از مجتهد میّت یا بقاء بر تقلید او باید به تقلید از مجتهد زنده و اعلم باشد.
راههای سه گانه: احتیاط، اجتهاد، تقلید
س ١ : آیا تقلید، صرفا یک مسأله عقلی است یا ادله شرعی نیز دارد؟
ج: تقلید، ادله شرعی دارد و عقل نیز حکم می کند که شخص نا آگاه به احکام دین باید به مجتهد جامع الشرایط مراجعه کند.
س ٢ : به نظر شریف حضرتعالی، عمل به احتیاط بهتر است یا تقلید؟
ج : چون عمل به احتیاط مستلزم شناسائی موارد و چگونگی احتیاط و صرف وقت بیشتر است، بهتر آن است که مکلّف در احکام دین از مجتهد جامع الشرائط تقلید کند.
س ٣ : قلمرو احتیاط در احکام دین در بین فتاوای فقها چه اندازه است؟ آیا رعایت آرای فقیهان گذشته نیز لازم است؟
ج: مراد از احتیاط در موارد آن، رعایت همه احتمالات فقهی است؛ به طوری که مکلّف مطمئن شود که به وظیفه خود عمل کرده است.
س ۴ : دخترم بزودی به سن تکلیف میرسد و باید برای خود مرجع تقلیدی انتخاب کند، اما درک مسأله تقلید برای او دشوار است، وظیفه ما نسبت به او چیست؟
ج: اگر وی به تنهائی نمی تواند وظیفه شرعی خود را دراین باره تشخیص دهد، وظیفه شما ارشاد و راهنمائی اوست.
س ۵ : نزد فقها معروف است که تشخیص موضوعات احکام به عهده خود مکلّف است و وظیفه مجتهد تشخیص حکم است، ولی در عین حال مجتهدین در بسیاری موارد، در تشخیص موضوعات احکام نیز اظهار نظر می کنند، آیا متابعت از نظر مجتهد در موضوع نیز واجب است؟
ج: تشخیص موضوع، موکول به نظر خود مکلّف است و متابعت از مجتهد در تشخیص موضوع واج ب نیست، مگر آنکه به آن تشخیص اطمینان پیدا کند و یا موضوع از موضوعاتی باشد که تشخیص آن نیاز به استنباط دار د .
س ۶ : آیا کسی که در آموختن احکام دینیِ مورد نیاز خود کوتاهی می کند، گناهکار است؟
ج: اگر نیاموختن احکام به ترک واجب یا ارتکاب حرام بیانجامد، گناهکار است.
س ٧ : گاهی از افراد کم اطلاع از مسائل دینی درباره مرجع تقلید شان پرسش می شود، می گویند نمی دانیم، یا اظهار می دارند که از فلان مجتهد تقلید می کنیم، ولی عملا التزامی به خواندن رساله آن مجتهد و عمل به فتاوای ا و ندارند، اعمال این گونه افراد چه حکمی دارد؟
ج: اگر اعمال آنان موافق احتیاط یا مطابق با واقع یا با نظر مجتهدی باشد که وظیفه دارند از او تقلید کنند، محکوم به صحت است.
س ٨ : با توجه به اینکه در مسائلی که مجتهد اعلم قائل به وجوب احتیاط است، می توانیم به مجتهد اعلم بعد از وی مراجعه کنیم، اگر اعلم بعد از او نیز قائل به وجوب احتیاط در مسأله باشد، آیا رجوع به اعلم بعد از او جایز است؟ و اگر فتوای مجتهد سوم هم همانگونه بود، آیا م یتوان به اعلم بعد از آنان مراجعه کرد؟ و همینطور …، لطفاً این مسأله را توضیح دهید.
ج : در مسائلی که مجتهد اعلم فتوا ندارد، رجوع به مجتهدی که در آن مسأله احتیاط نکرده اس ت و فتوای
صریح دارد، با رعایت ترتیب الاعلم فالاعلم، اشکال ندارد.
تقلید قسمت سوم
راه های شناخت مجتهد جامع الشرائط – راههای
به دست آوردن فتوای مجتهد – احکام عدول – مسایل متفرق هی تقلید
۷ . راه های شناخت مجتهد جامع الشرائط
از دو راه می توان مجتهد
حایز شرایط را شناخت:
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۲۵ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۳
توجه
• اگر بین هی شرعی ( مثل شهادت دو نفر عادل و اهل خبره) بر صلاحیت و جامع الشرائط بودن مجتهدی اقامه
شود، تا زمانی که بینه ی شرعی دیگری که معارض آن باشد پیدا نشود، آن بینه حجت شرعی است و به آن
اعتماد می شود، اگر چه موجب حصول اطمینان نباشد، و در این صورت جستجو از بین هی معارض و
( احراز عدم وجود آن لازم نیست. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۲۴ و ۲۷
۸ . راههای به دست آوردن فتوای مجتهد
راه های دستیابی به
فتوای مجتهد:
۱ . اطمینان، چه از راه شهرت فراگیر میان مردم و چه از راه تجربه ی شخصی
و چه از راه دیگر.
۲ . شهادت دو نفر عادل از اهل خبره، هر چند موجب اطمینان نشود.
۱ . شنیدن از خود مجتهد.
۲ . شنیدن از دو یا یک فرد عادل.
۳ . شنیدن از یک نفر مورد اطمینان.
۴ . دیدن در رساله ی مجتهد در صورتی که رساله ی وی مصون از اشتباه باشد.
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۲۵
توجه
• در تصدی نقل فتوای مجتهد و بیان حکم شرعی، اجازه داشتن از مجتهد شرط نیست، ولی کسی که دچار
خطا و اشتباه می شود جایز نیست متصدی این کار شود، و اگر در موردی اشتباه کرد، چنان چه متوجه
اشتباه خود شد، بر او واجب است شنونده را از آن اشتباه آگاه نماید. به هر حال، بر مستمع جایز نیست تا
( اطمینان به صحت گفتار گوینده پیدا نکرده، به نقل او عمل کند. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۲۸
۹ . احکام عدول
۱ . مواردی که عدول
به غیراعلم جایز است:
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۸ و ۱۹ و ۲۰
۲ . مواردی که عدول
جایز نیست:
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۳۱ و ۳۸ و ۳۹ و ۴۵ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۵
توجه
۱ . در مسایلی که مجتهد اعلم، فتوا ندارد و غیر اعلم در آن مسأله احتیاط نکرده و
فتوای صریح دارد. ( البته با رعایت ترتیب الاعلم فالاعلم بنابر احتیاط واجب).
۲ . در مسایلی که فتوای غیر اعلم مخالف فتوای اعلم نباشد.
۳ . در مسایلی که فتوای اعلم مخالف احتیاط است و فتوای غیر اعلم موافق احتیاط.
۱ . عدول از مجتهد زنده به مجتهد دیگر بنا به احتیاط واجب جایز نیست مگر این
که وی فاقد یکی از شرایط مرجعیت باشد، مثلاً مرجع دوم، اعلم از مرجع اول و
فتوای او در مسأله یی مخالف فتوای مجتهد اول باشد.
۲ . رجوع به مجتهد میت بعد از عدول از او به مجتهد زنده در مسایلی که عدول
شده جایز نیست.
• صرف گمان به ناهماهنگی فتاوای مرجع تقلید با زمان و شرایط حاکم بر آن و یا دشواری عمل به فتاوای او،
( سبب جواز عدول از مجتهد اعلم به مجتهد دیگر نمی شود. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۴۵
۱۰ . مسایل متفرقه ی تقلید
۱ . هر گاه برای مکلف در اثنای نماز مسأله یی پیش بیایدکه حکم آن را نمی داند، جایز است به یکی از دو طرفی
که احتمال آن را می دهد عمل کند و نماز را به آخر برساند، ولی پس از نماز باید مسأله را بپرسد و اگر آنچه عمل
( کرده موجب بطلان نمازش شده باشد، نماز را دوباره بخواند. ( استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۶
۲ . جاهل از یک نظر بر دو قسم است:
۱ . جاهل قاصر: کسی است که اصلاً متوجه جهل خود نیست و یا راهی برای برطرف کردن جهل خود
ندارد.
۲ . جاهل مقصر: به کسی گفته می شود که متوجه جهل خود بوده و راههای رفع جهالت خود را هم
( می داند ولی در آموختن احکام کوتاهی می کند. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۴۶ و ۴۷
۳ . احتیاط واجب یعنی وجوب انجام با ترک فعلی از باب احتیاط. در احتیاط واجب مقلد می تواند به مجتهد دیگر
( که احتیاط نکرده و فتوای صریح دارد با رعایت ترتیب الاعلم فالاعلم رجوع کند. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۸ و ۴۸
که در کتب فقهی به کار « لا اشکال فیه » ، « لا یخلو من اشکال » ، « مشکل » ، « فیه اشکال » ۴ . همه ی عبارت های
( که فتوی است. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۵۰ « لا اشکال فیه » می روند، دلالت بر احتیاط دارند، مگر عبارت
( وجود ندارد. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۵۱ « حرام است » و « جایز نیست » ۵ . در مقام عمل فرقی بین
تقلید قسمت دوم
شرایط مرجع تقلید – تبعیض در تقلید
۵ . شرایط مرجع تقلید
توجه
• از کسی باید تقلید کرد که شرایط آن را داشته باشد.
شرایط مرجع تقلید:
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۲ و ۱۵ و ۱۶ و ۲۱ و ۲۲ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۲
۱ . مرد باشد.
۲ . بالغ باشد.
۳ . عاقل باشد.
۴ . شیعه ی ۱۲ امامی باشد.
۵ . حلال زاده باشد.
۶ . بنابر احتیاط ( واجب) زنده باشد.
۷ . عادل باشد.
۸ . با توجه به حساسیت و اهمیت منصب مرجعیت در فتوا، بنابر احتیاط واجب، قدرت
تسلط بر نفس سرکش را داشته و حرص به دنیا نداشته باشد.
۹ . مجتهد باشد.
۱۰ . بنابر احتیاط واجب اعلم باشد.
۷ . عادل باشد
۱ . عدالت عبارت از حالت نفسانی است که باعث می شود انسان همیشه تقوایی داشته باشد که مانع از ترک
( واجبات یا انجام محرمات شرعی بشود. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۵۶۲
۲ . عادل کسی است که عدالت داشته باشد، و به عبارت دیگر کسی است که پرهیزکاری او به حدی رسیده باشد
که از روی عمد مرتکب گناه ( ترک واجب یا انجام حرام ) نشود.
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۳ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۲
( ۳ . برای اثبات و احراز عدالت، حسن ظاهری کافی است. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۵۶۲
۹ . مجتهد باشد
۱ . اجتهاد از یک نظر بر دو قسم است:
۱ . اجتهاد مطلق: اجتهادی را گویند که صاحب آن در تمام ابواب فقهی دارای توانایی فتوا و نظر اجتهادی
نامند. « مجتهد مطلق » است. صاحب اجتهاد مطلق را
۲ . اجتهاد متجزی: به اجتهادی گفته می شود که صاحب آن در برخی از ابواب فقهی، مثل نماز و روزه
می گویند. « مجتهد متجزی » دارای توانایی فتوا و نظر اجتهادی است. صاحب اجتهاد تجزی را
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۰
۲ . فتوای مجتهد مطلق برای خودش حجت است و دیگران هم می توانند از او تقلید کنند، و همچنین فتوای
( مجتهد متجزی، گرچه احتیاط مستحب در ترک تقلید از مجتهد متجزی است. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۰
۱۰ . بنا بر احتیاط واجب اعلم باشد
۱ . اعلم یعنی کسی که بر استنباط احکام دین تواناتر باشد، و به عبارت دیگر کسی است که نسبت به سایر
مراجع، قدرت بیشتری بر شناخت احکام الهی داشته باشد و بهتر بتواند احکام شرعیه را از ادله،
استنباط کند، و همچنین نسبت به اوضاع زمان خود به مقداری که در تشخیص موضوعات احکام و ابراز
( نظر فقهی مؤثر است آگاهتر باشد. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۶ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۲
( ۲ . دلیل وجوب تقلید از اعلم، بنای عقلا و حکم عقل است. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۲۰
۳ . وجوب تقلید از اعلم بنا به احتیاط واجب در مسایلی است که فتوای اعلم با فتوای غیر اعلم اختلاف
( دارد. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۶
۴ . به صرف احتمال عدم وجود شرایط معتبر در اعلم، جایز نیست بنا به احتیاط واجب در مسایل مورد
( اختلاف از غیر اعلم تقلید کرد. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۷
چند نکته در ارتباط با شرایط مرجع تقلید
در صحت تقلید از مجتهد جامع الشرائط، تصدی مرجعیت یا داشتن رسال هی عملیه شرط نیست، لذا اگر
تقلید قسمت اول
مقدمه – راه های شناخت احکام – اقسام تقلید – اعمال بدون تقلید
۱ . مقدمه
مکلف باید مسایلی را که انجام تکالیف شرعی روزمره وابسته به دانستن آن است فرا بگیرد، مانند مسایل
اصلی نماز و روزه و طهارت و برخی معاملات و غیر آن، و اگر یاد نگرفتن احکام به ترک واجب یا ارتکاب حرام
( بینجامد گناهکار خواهد بود ( اجوبة الاستفتاءات، س ۶ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۶
توجه
• مکلف به کسی گفته می شود که واجد شرایط تکلیف باشد.
• شرایط تکلیف:
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۸۹۲
• نشانه های بلوغ یکی از سه چیز است:
( ( اجوبة استفتاءات، س ۷۳۲ و ۱۸۸۷ و ۱۸۸۹
۱ . بلوغ.
۲ . عقل.
۳ . قدرت.
۱ . روییدن موی درشت زیر شکم بالای عورت ( شرمگاه ).
۲ . احتلام ( بیرون آمدن منی ).
۳ . تمام شدن ۱۵ سال قمری در پسر و تمام شدن ۹ سال قمری
در دختر.
• جماع بدون انزال و خروج منی، به تنهایی از نشانه های بلوغ نیست، ولی باعث جنابت می شود و اگر غسل
( نکرده باشد واجب است هنگام رسیدن به سن بلوغ غسل کند. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۸۹۱
• تا زمانی که یکی از نشانه های بلوغ در فردی تحقق پیدا نکرده شرعاً حکم به بلوغ او نمی شود و مکلف به
( احکام شرعی نیست. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۸۹۱
• صرف احتمال این که انبات ( رویش موی درشت زیر شکم ) یا احتلام زودتر از سن تکلیف ظاهر شده اند
( برای حکم به بلوغ کفایت نمی کند. ( اجوبة الاستفتاءات، س ١٨٩٠
( • خونی که دختر قبل از اتمام نه سالگی می بیند علامت شرعی بلوغ نیست. ( اجوبة الاستفتاء ات س ۱۸۹۴
• همانطور که گفتیم معیار در سن بلوغ، سال قمری است و در صورتی که تاریخ تولد بر اساس سال شمسی
معلوم باشد می توان آن را بر اساس سال قمری از طریق محاسبه اختلاف بین سال قمری و سال شمسی به
دست آورد. ( هر سال قمری ۱۰ روز و ۲۱ ساعت و ۱۷ ثانیه کمتر از سال شمسی است.)
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱۸۸۷ و ۱۸۸۸
۲ . راههای شناخت احکام
مکلف برای شناخت احکام دین و عمل به آنها سه راه وجود دارد:
( ( استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۱
۱ . اجتهاد
اجتهاد یعنی استنباط و استخراج احکام شرعی و قوانین الهی از مدارک و منابع معتبر که نزد فقهای اسلام
مقرر و ثابت شده است.
۲ . احتیاط
احتیاط یعنی عمل کردن به طوری که مطمئن شود وظیفه شرعی خود را انجام داده است، مثلاً کاری را که
بعضی از مجتهدین حرام می دانند و بعضی دیگر حرام نمی دانند به جا نیاورد و کاری را که بعضی واجب
( می دانند و بعضی دیگر واجب نمی دانند، انجام دهد. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱ و ۳ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۱
۱ . اجتهاد .
۲ . احتیاط.
۳ . تقلید.
۳ . تقلید
تقلید یعنی در احکام دین به مجتهد جامع الشرائط مراجعه کردن، و به عبارت دیگر بر طبق تشخیص و
( فتوای او اعمال شرعی را به جا آوردن. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۱ و ۳ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۱
توجه
• تقلید، علاوه بر این که ادله ی لفظی دارد، عقل نیز حکم می کند که شخص ناآگاه به احکام دین باید به
مجتهد جامع الشرایط مراجعه کند. ( اجوبة الاستفتاءات، س
( ۱
• مکلف اگر در احکام دین مجتهد نیست باید از کسی که مجتهد است تقلید کند و یا به احتیاط رفتار نماید.
( ( استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۱
• از آن جایی که عمل به احتیاط مستلزم شناسایی موارد و چگونگی احتیاط و صرف وقت بیشتر است، بهتر
( آن است که مکلف در احکام دین از مجتهد جامع الشرایط تقلید کند. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۲
• تقلید بر کسی واجب است که واجد سه شرط باشد:
( ( استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۱
۳ . اقسام تقلید
تقلید از میت از یک نظر بر دو قسم است:
۱ . ابتدایی: ( یعنی تقلید کردن از مجتهد مرده بدون آن که قبلاً در زمان حیات وی از او تقلید کرده باشد) که
بنا به احتیاط ( واجب ) جایز نیست .
۲ . بقایی: ( یعنی باقی بودن بر تقلید از مجتهد مرده یی که در زمان حیات وی از او تقلید کرده است) که در همه
مسایل حتی در مسایلی که تا کنون مکلف به آنه عمل نکرده جایز و مجزی است.
۱ . ملکف باشد.
۲ . مجتهد نباشد.
۳ . محتاط نباشد.
( ( اجوبة الاستفتاءات، س ۲۲ و ۴۱ واستفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۴
توجه
• در تقلید بقایی، فرقی نیست بین آن که مجتهد میت، اعلم باشد یا نباشد، در هر صورت جایز است، ولی
( سزاوار است که احتیاط در بقا بر میت اعلم ترک نشود. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۳۵
• تقلید ابتدایی از مجتهد میت یا بقا برتقلید او و حدود آن، باید به تقلید از مجتهد زنده و بنابر احتیاط واجب
اعلم باشد. بلی در صورتی که جواز بقا بر تقلید میت، مورد اتفاق فقهای عصر حاضر باشد اجازه از اعلم واجب
( نیست. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۲۳ و ۳۶ و ۴۰ و استفتا از دفتر معظم له، باب تقلید، م ۴
• افرادی که در زمان حیات مجتهد جامع الشرائط غیر بالغ بوده اند ولی به نحو صحیح از او تقلید کرده اند،
( می توانند بعد از فوت آن مجتهد هم چنان بر تقلید وی باقی بمانند. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۴۲
• شخصی که از مجتهدی تقلید می کرده و بعد از فوت او در بعضی از مسایل از مجتهد دیگری تقلید کرده
است و این مجتهد نیز وفات نموده، می توانند مانند گذشته بر تقلید از مجتهد اول در مسایلی که از او
عدول نکرده باقی بماند، همچنان که مخی ر است در مسایلی که عدول نموده بر فتوای مجتهد دوم باقی بماند
( و یا به مجتهد زنده عدول کند. ( اجوبة الاستفتاءات، س ۳۷
۴ . اعمال بدون تقلید
اعمال افرادی که تقلید نمی کنند یا تقلید صحیح ندارند در صورتی محکوم به صحت است که:
۱ . موافق احتیاط باشد.
۲ . یا مطابق واقع باشد.
۳ . یا مطابق با نظر مجتهدی باشد که وظیفه دارند از او تقلید کنند.
( ( اجوبة الاستفتاءات، س
راههای اثبات اجتهاد، اعلمیت و به دست آوردن فتوی
س ٢۴ : بعد از احراز صلاحیت مجتهدی برای مرجعیت تقلید بوسیله شهادت دو فرد عادل، آیا لازم است در این باره از اشخاص دیگر نیز تحقیق کنم؟
ج: شهادت دو فرد عادل و اهل خبره بر صلاحیت و جامع الشرائط بودن مجتهد برای جواز تقلید از او کافی است و تحقیق از افراد دیگر لازم نیست.
س ٢۵ : راههای انتخاب مرجع و به دست آوردن فتوا کدام است؟
ج: احراز اجتهاد و اعلمیت مرجع تقلید بوسیله امتحان یا تحصیل یقین ولو از شهرت مفیدِ علم یا اطمینان، یا با شهادت دو نفر عادل از اهل خبره صورت می گیرد.
راههای به دست آوردن فتوای مجتهد عبارتند از:
١ – شنیدن از خود مجتهد
٢ – شنیدن از دو یا یک فرد عادل
٣ – شنیدن از یک نفر مورد اطمینان
۴ – دیدن در رساله مجتهد، در صورتی که رساله وی مصون از اشتباه باشد.
س ٢۶ : آیا وکالت در انتخاب مرجع مثل وکالت پدر برای پسر و معلم برای شاگرد صحیح است؟
ج: اگر مراد از وکالت، سپردن وظیفه تحقیق و جستجو برای یافتن مجتهد جامع الشرائط به پدر، معلم، مربی و یا غیر آنان باشد، اشکال ندارد و نظرشان در این مورد اگر مفیدِ علم یا اطمینان و یا واجد شرایط بیّنه و شهادت باشد، از نظر شرعی معتبر و حجت است.
س ٢٧ : از تعدادی از علماء که خود مجتهد بودند، راجع به فرد اعلم سؤال شد. فرمودند که رجوع به فلان مجتهد دامت افاضاته باعث برائت ذمه می گردد. آیا با آنکه شخصا اطلاع از اعلمیت آن مجتهد ندارم و یا در این باره شک دارم و یا اطمینان دارم که اعلم نیست، زیرا افراد دیگری که با دلیل و بینه مشابه اعلمیت آنان ثابت شده است، وجود دارند، می توانم به گفته آنان اعتماد کرده و از آن مجتهد تقلید کنم؟
ج: اگر بیّنه شرعی بر اعلمیت مجتهد جامع الشرائط اقامه شود، تا زمانی که بیّنه شرعی دیگری که معارض آن باشد پیدا نشود، آن بیّنه حجت شرعی است و به آن اعتماد می شود، اگر چه موجب حصول علم یا اطمینان نباشد، در این صورت جستجو از بیّنه معارض و احراز عدم وجود آن لازم نیست.
س ٢٨ : آیا جایز است کسی که اجازه از مجتهد ندارد و در بعضی از موارد مرتکب اشتباه در نقل فتوا و احکام شرعی شده است، متصدی نقل فتوای مجتهد و بیان احکام شرعی شود؟ وظیفه ما در صورتی که این شخص احکام را از روی رساله عملیه نقل می کند، چیست؟
ج: در تصدی نقل فتوای مجتهد و بیان احکام شرعی، اجازه داشتن شرط نیست، ولی کسی که دچار خطا و اشتباه می شود، جایز نیست متصدی این کار شود و اگر در موردی اشتباه کرد، چنانچه متوجه اشتباه خود شد، بر او واجب است شنونده را از آن اشتباه آگاه نماید. به هر حال، بر مستمع جایز نیست تا اطمینان به صحت گفتار گوینده پیدا نکرده، به نقل او عمل کند.
بقاء بر تقلید میت
س ٣٣ : شخصی که مقلّد امام رحمةاله علیه بوده، پس از ارتحال ایشان از مرجع معینی تقلید نموده است. در حال حاضر می خواهد دوباره از امام تقلید نماید. آیا این تقلید جایز است؟
ج: رجوع از مجتهد زنده جامع الشرایط به مجتهد میّت بنا بر احتیاط، جایز نیست. ولی اگر مجتهد زنده در زمان عدول به او واجد شرایط نبوده است، عدول به او از همان ابتدا باطل بوده، و این فرد در حال حاضر اختیار دارد که همچنان بر تقلید امام( ره) باقی بماند و یا به مجتهد زنده ای که تقلیدش جایز است، عدول کند.
س ٣۴ : من در زمان حیات امام خمینی ( ره) به سن تکلیف رسیده و در بعضی از احکام از ایشان تقلید کردم، در حالی که مسأله تقلید بخوبی برایم معلوم نبود، اکنون چه تکلیفی دارم؟
ج: اگر در اعمال عبادی و غیر عبادی در زمان حیات امام ( ره) به فتاوای ایشان عمل نمود ه اید، و عملا مقلد ایشان، هر چند در بعضی از احکام، بوده اید، در حال حاضر بقاء بر تقلید حضرت امام ( ره) در همه مسائل برای شما جایز است.
س ٣۵ : حکم بقاء بر تقلید میّت اگر اعلم باشد، چیست؟
ج: بقاء بر تقلید میّت در هر صورت جایز است. ولی سزاوار است که احتیاط در بقاء بر تقلید میّت اعلم ترک نشود.
س ٣۶ : آیا در بقاء بر تقلید میّت، اجازه از مجتهد اعلم معتبر است و یا اجازه هر مجتهدی کافی است؟
ج: در جواز بقاء بر تقلید میّت، در صورتی که مورد اتفاق فقها باشد، اجازه از اعلم واجب نیست.تقلید می کرده و بعد از رحلت ایشان در بعضی از مسائل از « قدس سره »
س ٣٧ : شخصی که از امام راحل مجتهد دیگری تقلید کرده است، اکنون آن مجتهد نیز وفات نموده است، این شخص چه تکلیفی دارد؟
در مسائلی که از ایشان عدول نکرده، باقی ، « قدس سره » ج: می تواند مانند گذشته، بر تقلید از امام بماند. همچنان که مخیّر است در مسائلی که عدول نموده بر فتوای مجتهد دوم باقی بماند و یا به مجتهد زنده عدول کند. گمان می کردم که بنا بر فتوای ایشان بقاء بر تقلید میّت جایز « قدس سره »
س ٣٨ : بعد از وفات امام راحل نیست، لذا مجتهد زنده دیگری را برای تقلید انتخاب کردم. آیا م یتوانم بار دیگر به تقلید از امام راحل رجوع کنم؟
بعد از عدول از ایشان به مجتهد زنده در مسائلی که عدول « قدس سره » ج: رجوع به تقلید از امام نموده اید، جایز نیست، مگر این که فتوای مجتهد زنده، وجوب بقاء بر تقلید میّت اعلم باشد، و شما معتقد باشید که امام ( ره) نسبت به مجتهد زنده اعلم است، که در این صورت بقاء بر تقلید امام ( ره) واجب است.
س ٣٩ : آیا جایز است که در یک مسأله با وجود اختلاف در فتوا گاهی به فتوای مجتهد میّت رجوع کنم و گاهی به فتوای مجتهد زنده اعلم؟
ج: بقاء بر تقلید میّت تا زمانی که به مجتهد زنده عدول نشده، جایز است و پس از عدول، رجوع مجدد به میّت جایز نیست. و کسانی که قصد بقاء بر تقلید از ایشان را دارند، اجازه « قدس سره »
س ۴٠ : آیا بر مقلّدین امام راحل گرفتن از یکی از مراجع زنده واجب است؟ یا این که اتفاق اکثر مراجع و علمای اسلام بر جواز بقاء بر میّت کافی است؟
ج: با فرض اتفاق علما، مبنی بر جواز بقاء بر تقلید از میّت، بقاء بر تقلید امام( ره) جایز است و در این مورد نیازی به رجوع به مجتهد معینی نیست.
س ۴١ : نظر شریف جنابعالی راجع به بقاء بر تقلید از میّت در مسأل های که مکلّف در حال حیات مرجع به آن عمل کرده و یا نکرده، چیست؟
ج: بقاء بر تقلید میّت در همه مسائل حتی در مسائلی که تاکنون مکلّف به آنها عمل نکرده است، جایز و مجزی است.
س ۴٢ : بنا بر جواز بقاء بر تقلید از میّت، آیا این حکم شامل اشخاصی که در زمان حیات مجتهد مکلّف نبوده ولی به فتاوای آن مرجع عمل کرده اند، هم می شود؟
ج: اگر تقلید شخص غیربالغ از مجتهد جامع الشرائط به نحو صحیح محقق شده باشد، باقی ماندن بر تقلید همان مجتهد بعد از فوتش جایز است.هستیم که بعد از رحلت جانسوز ایشان بر تقلید وی باقی « قدس سره »
س ۴٣ : ما از مقلدین امام خمینی مانده ایم. ولی چون در شرائط دشوار فعلی که ملت مسلمان با استکبار جهانی درگیر است، با مسائل شرعی تازه ای روبرو می شویم و احساس م یکنیم باید به حضرتعالی رجوع نمائیم و از شما تقلید کنیم، آیا این کار
برای ما جایز است؟
برای شما جایز است و فعلا نیازی به عدول از تقلید ایشان ندارید، « قدس سره » ج: بقاء بر تقلید از امام
در صورت نیاز به استعلام حکم شرعی در مسائل مستحدثه، م یتوانید با دفتر ما مکاتبه نمائید.
س ۴۴ : وظیفه مقلد در قبال مرجع تقلید خود در صورتی که اعلمیت مرجع دیگری را احراز نماید، چیست؟
ج: بنا بر احتیاط، واجب است در مسائلی که فتوای مرجع فعلی با فتوای مرجع اعلم اختلاف دارد، به مرجع اعلم عدول نماید.
١ – در چه صورتی جایز است، مقلد از مرجع تقلیدش عدول کند؟ : س ۴۵
٢ – آیا عدول از اعلم به غیر اعلم در مواردی که فتاوای مرجع اعلم منطبق با زمان نباشد و یا عمل به آن بسیار دشوار باشد، جایز است؟
ج: ١ – عدول از مرجع تقلید زنده به مجتهد دیگر، جایز نیست علی الاحوط، مگر در صورتی که مرجع دوم اعلم از مرجع اول و فتوای او در مسأله ای مخالف فتوای مجتهد اول باشد.
٢ – تنها گمان به ناهماهنگی فتاوای مرجع تقلید با زمان و شرایط حاکم بر آن و یا دشواری عمل به فتاوای او، سبب جواز عدول از مجتهد اعلم به مجتهد دیگر نمی شود.
نظرات شما عزیزان: